Polskie prawo bilansowe (ustawa o rachunkowości) oraz Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (MSSF/MSR) odwołują się przede wszystkim do sprawozdań finansowych, stwierdzając, że celem sprawozdań finansowych jest dostarczenie informacji o sytuacji majątkowej, wynikach działalności oraz sytuacji finansowej jednostki, które będą użyteczne dla szerokiego kręgu użytkowników przy podejmowaniu decyzji gospodarczych. Sprawozdania finansowe sporządzone w takim celu odpowiadają podstawowym potrzebom większości użytkowników. Do użytkowników sprawozdań finansowych MSSF zaliczają obecnych i potencjalnych inwestorów, pracowników, kredytodawców, klientów, rządy i agendy rządowe oraz społeczeństwo. Należy podkreślić, iż jednym z adresatów sprawozdań finansowych, sporządzonych zgodnie z zasadami stosowanymi przez rachunkowość, są instytucje publicznoprawne zobowiązane do pobierania podatków, zwane potocznie fiskusem. W Polsce instytucjami tymi są urzędy skarbowe zobowiązane do pobierania większości podatków. Ponadto jednostki gospodarcze stosujące rachunkowość zobowiązane są – na podstawie przepisów o podatku dochodowym – do składania w urzędzie skarbowym zatwierdzonego rocznego sprawozdania finansowego.
Sprawozdanie finansowe jest nierozerwalne związane z rachunkowością finansową, pokazuje wyniki przedsiębiorstwa w ciągu pewnego okresu i jego sytuację majątkową oraz finansową w określonym momencie czasu. Format, treść, zasady sporządzania oraz elementy składowe są dość precyzyjnie regulowane przez ustawodawstwo krajowe w formie aktów normatywnych oraz przez regulacje i zalecenia wydawane przez krajowe i międzynarodowe organizacje profesjonalnych księgowych i specjalistów finansowych. Regulacja prawna ma na celu nadanie rachunkowości odpowiedniej rangi prawnej poprzez wyodrębnienie rachunkowości jako autonomicznej dziedziny prawa, usystematyzowanie jej zasad, wskazanie podmiotów zobligowanych do prowadzenia rachunkowości oraz zapewnienie jednolitego stosowania zasad rachunkowości przez te podmioty.
Jak wspomniano wcześniej, jednym z odbiorców informacji finansowych prezentowanych w sprawozdaniach finansowych są władze podatkowe. Władze te mają bardzo szerokie uprawnienia legislacyjne i kontrolne w stosunku do podmiotów rachunkowości, ponieważ płacenie podatków zostało określone jako jeden z podstawowych konstytucyjnych obowiązków każdego obywatela RP. Zasadnicze cele, narzędzia oraz uprawnienia władz podatkowych są określone przez przepisy prawa podatkowego. W skład prawa podatkowego wchodzą zarówno normy prawne regulujące merytoryczne zasady podatkowe, jak i zasady postępowania w toku ustalania i poboru podatków. Źródłami prawa podatkowego są Konstytucja, ustawy podatkowe, umowy międzynarodowe oraz akty normatywne organów administracji państwowej wyposażonych we władztwo podatkowe. Na polski system podatkowy składa się kilkanaście tytułów podatkowych, objętych materialnym szczególnym prawem podatkowym.
Podatki mogą być klasyfikowane według różnych kryteriów. Podstawowymi kryteriami stosowanymi do klasyfikacji podatków są:
- przedmiot opodatkowania,
- stosunek podmiotu opodatkowania do źródła podatku,
- podział dochodów podatkowych pomiędzy państwo i samorząd.
Według pierwszego kryterium klasyfikacyjnego podatki można podzielić na następujące grupy:
- podatki przychodowe, które skierowane są na źródło osiąganych przychodów, nie uwzględniają natomiast sytuacji osobistej i majątkowej podatnika, nie są brane pod uwagę także koszty uzyskania przychodu,
- podatki dochodowe – przedmiotem opodatkowania jest nadwyżka przychodów nad kosztami ich uzyskania,
- podatki majątkowe, które naliczane są od posiadanego majątku i obrotu tym majątkiem,
- podatki od wydatków, zwane konsumpcyjnymi, które obciążają dochód podatnika w czasie jego wydatkowania.
Klasyfikacja według stosunku podmiotu opodatkowania do źródła podatku dzieli podatki na bezpośrednie i pośrednie. Do podatków bezpośrednich zalicza się te podatki, które nie mogą być przerzucane na inne podmioty, a więc zarówno materialnie jak i formalnie obciążają podatnika. Podatki pośrednie mogą być z kolei przerzucane na inny podmiot. Ich przedmiotem jest inne zjawisko niż uzyskiwanie dochodu lub posiadanie majątku. Według tego kryterium do podatków bezpośrednich zaliczane są podatki przychodowe, dochodowe oraz majątkowe, a do podatków pośrednich podatki od obrotu majątkiem i od wydatków. Zasadniczy podział podatków według kryterium podmiotu opodatkowania przedstawiono w poniższej tabeli.
Tabela 1. Podział podatków
Kryterium podziału podatków | Rodzaj podatku |
Bezpośrednie |
o podatek dochodowy od osób fizycznych
o podatek dochodowy od osób prawnych o podatek od spadków i darowizn o podatek od czynności cywilnoprawnych o podatek od nieruchomości o podatek od środków transportowych |
Pośrednie |
o podatek od towarów i usług |
Ostatnia wśród zaprezentowanych klasyfikacji dzieli podatki na takie, które zasilają budżet państwa lub uzupełniają kasy samorządów terytorialnych.
Wymienione wyżej klasyfikacje podatków są stosowane w szeroko rozumianym prawie finansowym, które należy do tych gałęzi prawa, gdzie dominuje interes społeczny (publiczny), a w stosunkach prawnych, jakie powstają w oparciu o jego normy, zawsze uczestniczy państwo.