Wydaje się, że aby w pełni ocenić pozycję organizacji stosuje się rozwiniętą analizę wskaźnikową, która pogłębia wiedzę na temat przedsiębiorstwa opisanego za pomocą testu krótkiego, które są wybranymi wskaźnikami z poniższych. Takimi indykatorami wszechstronnie charakteryzującymi organizacje są następujące parametry:
- Udział w rynku lub względny udział w rynku (RMS – Relative Market Share); W przypadku udziału bezwzględnego można mówić o dominującym udziale firmy w rynku, gdy obrót firmy wynosi więcej niż 50% całkowitego obrotu rynku (por. rozdz. III.C.2. p.V str. 119).
- Średnioważony koszt kapitału w firmie – WACC. Przyjmując np. średnie oprocentowanie kapitałów obcych 16%, kapitału własnego = 21% i EM=1,53, to WACC = 19% (por. rozdz. III.C.2. p. II str. 115).
- Ogólna rentowność aktywów netto (ROA) rozumiana jako stosunek zysku netto do sumy bilansowej; dobry poziom tego wskaźnika wynosi 14%-20% [8]. Często jest stosowany też inny wskaźnik: rentowność zainwestowanego kapitału (inwestycji) – ROI (Return On Investment) przyjmujący zysk netto jako probierz efektywności przedsiębiorstwa; zatem, przy tym założeniu będzie to stosunek zysku netto do kapitału stałego; dobry poziom tego wskaźnika ROA wynosi 10% (w podsektorze elektrowni w 1996 roku ROA=1,94%, a w 1995 ROA=2,18%. Tak zdefiniowany wskaźnik ROA wygodnie jest przedstawić jako iloczyn: rotacji kapitału (TAT), który powinien kształtować się na poziomie 1,1x-2x (średnia w podsektorze elektrowni w 1996 TAT=2,07x, a w 1995 TAT=2,06x) i rentowności (sprzedaży netto) obrotów (ROS), która powinna kształtować się na poziomie 6% – 16% (średnia w podsektorze elektrowni w 1996 ROS = 4,01, a w 1995 ROS=4,51%).
Zdarzają się inne nazwy rentowności kapitału, jak na przykład – rentowność zaangażowanego kapitału (ROCE – Return On Capital Employed) określony jako stosunek EBIT’u do średniej w roku sumy bilansowej (średniego w roku zainwestowanego kapitału, tj. sumy aktywów całkowitych na początku i na końcu roku podzielonej przez dwa) [38]. Wyraża on produktywność środków trwałych (stosunek zysk netto do przeciętnego w roku stanu środków trwałych brutto – ROCE).
- Rentowność kapitału własnego (ROE – Return On Equity) czyli zysk netto) do kapitału własnego; dobry poziom tego wskaźnika wynosi 15% [8]; natomiast średnia dla sektora wytwórczego elektroenergetyki wynosi w 1996 ROE=3,05%, a w 1995 ROE=3,09%; minimalny poziom tego wskaźnika powinien kształtować się przynajmniej powyżej bezpiecznej stopy procentowej na rynku kapitałowym (oprocentowania bonów skarbowych – ok. 13-16%) lub stopę kredytu refinansowego na inwestycje centralne jest 20,5-21,5% [dane NBP].
- Rentowność sprzedaży (obrotów) brutto (PM – Profit Margin) zdefiniowana jest jako stosunek zysku operacyjnego do obrotu (EBIT do obrotu). Wskaźnik ten powinien być na poziomie 14%- 20%. Rentowność sprzedaży (obrotów) netto (zysk netto do obrotu) – ROS (Return On Sales) powinna wynosić 6%-16%, przy czym konieczne jest spełnienie warunku, że rentowność operacyjna sprzedaży > rentowność sprzedaży netto (PM>ROS); średnia rentowność ROS w sektorze wynosi 4,42%. W sektorze elektrowni węgla brunatnego = 8,75%, węgla kamiennego = 2,87%, a w sektorze elektrowni systemowych = 4,51%.
- Udział kosztów materiałów w obrocie (materiałochłonność); średnia w sektorze elektrowni systemowych = 40%
- Udział kosztów robocizny w obrocie (pracochłonność); średnia w sektorze elektrowni systemowych = 6,5%
- Udział kosztów kapitału w obrocie (kapitałochłonność); niezbędna jest przy tym znajomość stopy dyskontowej (WACC) dla firmy i wielkości amortyzacji rocznej. Koszt kapitału (najczęściej księgowy) rozumiany jest jako suma średniej rocznej stopy amortyzacji majątku firmy (dla elektrowni ok. 4-5%) i średnioważonego kosztu kapitału firmy (por. rozdz. III. C.1 str. 97). Można przy tym wykorzystać pojęcie wycofania kapitału, reprodukcji rozszerzonej [89 s. 83-83]. Tak przyjęta stopa pomnożona przez wartość majątku operacyjnego – środków trwałych (czasem kapitału stałego) daje wielkość kosztu jaki ponosi firma z tytułu zamrożenia kapitału (jest to również wartość Ekonomicznej Wartości Dodanej – EVA [134]). Odniesieniem mogą być stopy procentowe kredytu refinansowego na inwestycje centralne (20,5-21,5%) lub stopa oprocentowania bonów skarbowych – ok. 13-16% (oprocentowanie bonów skarbowych z 13 tygodniowym terminem wykupu wynosi 16,358%).
- Wskaźnik struktury kapitału określany przez podanie wartości stosunku zadłużenia ogółem do sumy bilansowej (średnia w sektorze elektrowni w 1996r wynosiła 35,86%, a w1995 r 29,18%) lub jako udział kapitału własnego w sumie bilansowej – aktywach ogółem. Stosuje się także pojęcie mnożnika kapitału własnego EM (odwrotność udziału kapitału własnego w pasywach) który w sektorze kształtował się na poziomie EM = 1,53 w 1996r, a w 1995 EM = 1,4. Istnieją inne definicje tego pojęcia: współczynnik dług- kapitał, rozumiany jako stosunek długoterminowych kredytów i pożyczek do kapitału własnego; optymalny poziom tak rozumianego wskaźnika wynosi 0,51-1,0, tzn. dług nie powinien przekraczać dwukrotnie kapitału własnego; inaczej mówiąc aktywa trwałe muszą być w połowie finansowane kapitałem własnym. W sektorze elektrowni średnia wartość współczynnika dług/kapitał = 42% (1996r), a w 1995 – 27,2%.
Wskaźniki struktury finansowej ściśle wiążą się to z określeniem kosztu kapitału (WACC) i pojęciem dźwigni finansowej. Trzeba pamiętać w tym miejscu o tzw. złotych zasadach (wynikają one z prostej konieczności zwrotu kapitałów obcych wierzycielom, a więc należy je lokować w takim majątku, by płynność tych aktywów odpowiadała wymagalności pasywów). W myśl złotej zasady finansowej kapitał nie może być dłużej związany z danym składnikiem (aktywów), aniżeli wynosi okres jego pozostawania w przedsiębiorstwie, czyli: stosunek długookresowy majątek/ /długookresowy kapitał powinien być mniejszy lub równy jedności (finansowanie majątku trwałego kapitałem stałym), a stosunek krótkookresowy majątek/ krótkookresowy kapitał musi być większy lub równy jedności (majątek obrotowy pokrywa z nadwyżką zobowiązania bieżące, a więc płynność bieżąca wyższa od jedności). Złota zasada bilansowa zakłada natomiast, że podziałowi aktywów na majątek trwały i obrotowy odpowiada podział pasywów na kapitał stały i kapitał obcy krótkoterminowy. Wynika z tego, że stosunek kapitału stałego w przedsiębiorstwie do majątku obrotowego powinien być większy od jedności. Odpowiada to sytuacji, w której kapitał obrotowy netto (aktywa bieżące minus pasywa bieżące) jest finansowany kapitałem stałym, co zapewnia firmie bezpieczną zdolność do regulowania bieżących zobowiązań (wskaźnik bieżącej płynności większy od jednego).
- Udział nadwyżki pieniężnej w obrocie (stosunek sumy zysku netto i amortyzacji do obrotu); średnia w sektorze elektrowni systemowych = 17,09% (1998r) i 14,73% (1997r); normalny poziom 8% [86 s. 55].
- Zadłużenie w latach określone jako (kapitał obcy – śr. pieniężne)/(zysk netto + amortyzacja); zakładając, że środki pieniężne w porównaniu z pozostałymi wielkościami są pomijalnie małe (a dane są zmienne i trudne do uzyskania), to przybliżony wskaźnik można wyliczyć ze wzoru {(wskaźnik udziału kapitału obcego w pasywach * 1/TAT)/ wskaźnik nadwyżki finansowej (zysk + amortyzacja)/obrót}; wskaźnik zadłużenia w latach dla sektora wytwarzania elektroenergetyki osiągał w 1996 r wielkość 1 roku.
- Produktywność pracowników (stosunek zysku netto do przeciętnej w roku liczby zatrudnionych) – w odniesieniu do średniej w branży; średnia w branży w 1998r wynosiła 4,754 tys. zł/zatrudnionego; natomiast w 1995 przychody na jednego zatrudnionego w angielskim koncernie energetycznym PowerGen wynosiły ponad 3000,0 tys. zł.
- Wskaźnik bieżącej płynności (curent ratio) rozumianym jako stosunek aktywów bieżących do zobowiązań bieżących; optymalny poziom tego wskaźnika wynosi 1,3x – 2,3x. Średnia w sektorze elektrowni systemowych = 1,31x (1998r) i 1,38x (1997r).
- Wskaźnik wysokiej płynności (szybki) (acid lub quick ratio) obliczanym jako stosunek różnicy: majątek obrotowy minus zapasy do zobowiązań bieżących; powinien być większy lub równy jedności. [1]
- Wskaźnik rotacji (obrotu) należności (debt turnover) – stosunek rocznego obrotu do średniego stanu należności (suma należności na początku i końcu roku podzielona przez dwa); jeżeli liczbę dni w roku (365) podzielić przez wskaźnik rotacji należności, to otrzymamy ten wskaźnik pokrycia należności, wyrażony ilością dni obrotu (ACP – Average Collection Period); średnia w sektorze elektrowni systemowych = 45 dni (1998r) i 38 dni (1997r).
- Wskaźnik rotacji handlowych zobowiązań krótkoterminowych – stosunek dziennego obrotu do średniego stanu zobowiązań handlowych – kredytu kupieckiego od dostawcy (suma zobowiązań na początku i końcu roku podzielona przez dwa); jeżeli liczbę dni w roku (365) podzielić przez wskaźnik rotacji zobowiązań, to otrzymamy ten wskaźnik pokrycia zapasów obrotem, wyrażony ilością dni obrotu; średnia w sektorze ok. 70 dni (1998r).
- Wskaźnik rotacji kapitału obrotowego – stosunek obrotu do średniego stanu kapitału obrotowego netto (suma kapitału obrotowego na początku i końcu roku podzielona przez dwa); jeżeli liczbę dni w roku (365) podzielić przez wskaźnik rotacji kapitału obrotowego, to otrzymamy ten wskaźnik pokrycia kapitału obrotowego netto obrotem, wyrażony ilością dni obrotu. Suma ilości dni pokrycia zapasów, należności pomniejszona o ilość dni pokrycia zobowiązań handlowych wyraża wielkość zapotrzebowania na kapitał obrotowy w dniach obrotu (zaniedbując stan środków pieniężnych, które zmniejsza to zapotrzebowanie) – dla najgorszego przypadku, gdy koniec jednego okresu jest początkiem następnego.
- Wskaźnik udziału amortyzacji w obrocie a = A/obrót; typowy poziom tego wskaźnika w przemyśle wynosi 3,5% (jeżeli założy się normalną rentowność netto sprzedaży na poziomie 4%. Niska wartość tego wskaźnika może oznaczać duży udział leasingu w kosztach firmy. Wskaźnik ten należy rozpatrywać łącznie z rentownością sprzedaży (ROS).
- BEP, czyli stosunek kosztów stałych firmy do marży na pokrycie (marży brutto, która równa jest różnicy obrotu i kosztów zmiennych). Można też operować wielkościami jednostkowymi i wówczas jest to stosunek jednostkowego kosztu stałego do jednostkowej marży na pokrycie (jednostkowej marży brutto, tzn. ceny minus jednostkowy koszt zmienny); istotny jest stopień wykorzystania, który określa stosunek BEP do ilości sprzedawanych wyrobów (zamówionej ilości wyrobów). Jeżeli, obliczymy ilościowy próg rentowności, to do obliczenia wartościowego progu rentowności trzeba próg ilościowy pomnożyć przez cenę. Wówczas można obliczyć stopień bezpieczeństwa ze wzoru [8]:
obrót – BEP (wartościowo)
SB =………………… * 100%
obrót
Wykorzystując pojęcie rentowności obrotów (sprzedaży) netto – NPM, która powinna zostać zapewniona na rozsądnym poziomie, można obliczyć obrót (sprzedaż) jaką powinno osiągnąć przedsiębiorstwo:
jednostkowe koszty stałe
Wymagany obrót =…………………………………..
(cena – jedn. koszty zmienne) /cena – rentowność obrotów
- Wskazane jest przyjęcie również w tym zestawieniu wybranych wskaźników rynkowych firmy, mimo, że żadne przedsiębiorstwo nie jest notowane na giełdzie (prywatyzacja jest w początkowej fazie w sektorze. Do celów obliczeniowych można podzielić (hipotetycznie) kapitał własny i rozpatrywać go tak jak gdyby był to kapitał akcyjny. Typowymi wskaźnikami stosowanymi do oceny kapitału akcyjnego są:
Wskaźnik zyskowno ści na jedną akcję:
EPS = (zysk netto)/ilość wyemitowanych akcji
Wskaźnik ceny do rocznych zysków firmy:
P/E = (cena rynkowa akcji)/zysk na jedną akcję = P/EPS
Wskaźnik dywidendy (D) do zysku netto (stopa dywidendy):
SD = D/EPS
- Dla firm zagrożonych upadłością konieczne jest obliczenie syntetycznego wskaźnika Altmana’a (analiza dyskryminacyjna) określonego jako suma wskaźników cząstkowych [8, 48 s.229-230]:
Za = 1,2 Xi + 1,4 X2 + 3,3 X3 + 0,6 X4 + 0,999 Xs
przy czym:
X1 = stosunek kapitału obrotowego (netto) (obliczony jako różnica kapitału stałego i sumy majątku trwałego i raty kredytu długoterminowego w danym roku obliczeniowym) do sumy bilansowej;
X2 = stosunek zysku niepodzielonego do sumy bilansowej;
X3 = stosunek zysku brutto (EBIT) do sumy bilansowej;
X4 = stosunek wartości rynkowej przedsiębiorstwa do wartości rynkowej
kapitałów obcych stosunek zysku niepodzielonego do sumy bilansowej;
Do określenia tego wskaźnika można stosować różne metody:
- majątkowe (dla słabych przedsiębiorstw), techniczno-ekonomiczne;
- przyszłych przychodów (dyskontujące przyszły zysk);
- rynkowe, w oparciu notowania giełdowe;
W pierwszym przybliżeniu można przyjąć jako wartość rynkową przedsiębiorstwa, jego wartość netto tzn. różnicę sumy bilansowej i zobowiązań (kapitał własny wraz z rezerwami); natomiast jeżeli zobowiązania firmy nie są przeterminowane to praktycznie są one równe wartości nominalnej zobowiązań pozostałych do spłacenia wraz z należnymi odsetkami.
X5 = wskaźnik płynności bieżącej;
Skala ocen przedstawia się następująco:
ZA < 1,81 bankrut; ZA > lider;
1,8 < ZA <2,7 przedsiębiorstwo jest zagrożone upadłością; w ciągu dwóch lat należy przeprowadzić restrukturyzację;
ZA ~ 2,67 wartość graniczna powyżej którego przedsiębiorstwo ma możliwość bezpiecznego działania na osiągnięcie minimum zysku;
Mówiąc o przewadze konkurencyjnej nie sposób wspomnieć o słabościach organizacji. Warto wiedzieć jakie czynniki czynią organizację podatną na zagrożenia (konkurentów). Czynniki te można nazwać mianem „miękkiego podbrzusza” (vulnerability) – symptomy pogarszającego się położenia przedsiębiorstwa. Występuje ona w sytuacji, gdy [82 s. 254, 8]:
- Wysokiej rentowności (sprzedaży lub zaangażowanego kapitału) towarzyszy niski względny udział w rynku.
- Firma jest bardziej rentowna niż konkurenci, jednak ma niższą produktywność w przeliczeniu na jednego zatrudnionego.
- Firma traci względny udział w rynku na rzecz przynajmniej jednego agresywnego konkurenta.
- Tempo inwestycji w nowe urządzenia wytwórcze jest niższe niż u jakiegoś konkurenta lub konkurentów.
- Amortyzacja przez dłuższy czas przekracza nowe inwestycje kapitałowe.
- Inwestycje w prace badawczo-rozwojowe, marketing i podnoszenie kwalifikacji menedżerów są niższe niż u konkurentów.
- Konkurenci mogą w większym zakresie wykorzystywać podział kosztów lub wspólnie opracowywać technologie; mają lepszą sieć dostawców lub lepszą dystrybucję.
- Niektórzy spośród najważniejszych pracowników odchodzą z pracy – bez względu na przyczyny.
- Firma ma kłopoty z zatrudnianiem najlepszych ludzi w branży.
- Występuje zjawisko odwrotu od segmentu: firma oddaje kolejne rynki, skupiając się na coraz węższej klienteli.
11 .Konkurenci mogą szybciej wprowadzać nowe produkty.
12.Właściciele firm konkurencyjnych są gotowi zaakceptować niższą rentowność inwestycji i niższe dywidendy (mają niższy koszt kapitału).
Przewaga konkurencyjna może słabnąć z dwóch powodów – sama wyróżniająca zdolność może znikać lub tracić wyróżniający charakter albo też rynki, na których się korzysta z tej zdolności, mogą się kurczyć lub z innych powodów podlegać niekorzystnym zmianom, a także, gdy posiadane umiejętności przestają już wystarczać do zapewnienia przychodów dostatecznej wielkości – często nie są już wtedy umiejętnościami wyróżniającymi. Aby można zauważyć tę sytuację konieczne jest ciągłe monitorowanie otoczenia i wyników organizacji, żeby w odpowiednio wcześnie podjąć działania restrukturyzacyjne (naprawcze), a często i sanacyjne.
[1] Wskaźnik rotacji (obrotu) zapasów (stock turnover), który można obliczyć jako roczny obrót (koszt) do średniego w roku stanu zapasów (suma zapasów na początku i końcu roku podzielona przez dwa); jeżeli liczbę dni w roku (365) podzielić przez wskaźnik rotacji zapasów, to otrzymamy ten wskaźnik pokrycia zapasów obrotem, wyrażony ilością dni obrotu; wskaźnik rotacji zapasów węgla w 1998r wynosił 13,54x, a w 1997r 16,05x.